Thụy My

Trung Quốc - thực phẩm nhiễm độc

Các xì-căng-đan thực phẩm nhiễm độc có thể gây bất ổn xã hội

Sữa nhiễm độc bị buộc phải tiêu hủy. Reuters

Các vụ tai tiếng về an toàn thực phẩm tại Trung Quốc đã làm dân chúng bất mãn, khiến chính quyền lo ngại bất ổn xã hội. Cuộc chạy đua tìm kiếm lợi nhuận làm cho các nhà sản xuất thiếu lương tâm mờ mắt. Bắc Kinh đã ra lệnh xử lý mạnh tay hơn, nhưng chính quyền địa phương thường bao che. Vì vậy đảng đã kêu gọi báo chí góp sức. Nhưng "tự do báo chí" ở Trung Quốc chỉ ở lãnh vực an toàn thực phẩm!

Bài viết của thông tín viên nhật báo Le Figaro tại Bắc Kinh mang tựa đề « Các xì-căng-đan về thực phẩm đe dọa sự ổn định của Trung Quốc ». Bài báo mở đầu bằng một chuyện vui được lan truyền trên internet tại đây : Trong những năm gần đây, các công dân Trung Quốc có tiến bộ vượt bực về hóa học, nhờ các vụ xì-căng-đan thực phẩm. Người ta học hỏi được về chất parafin với vụ gạo bị nhiễm chất hóa học này, về clenbuterol qua vụ thịt heo bị làm tăng trọng, về cyclamate de sodium với đậu khô. Các vụ tai tiếng về an toàn thực phẩm đã trở thành một trong những nguyên nhân chủ yếu làm dân chúng bất mãn, và khiến cho chính quyền lo ngại một sự bất ổn trong xã hội.

Việc tự do đùa bỡn trên sức khỏe cộng đồng đôi khi dẫn đến nhiều chuyện khó tin nhưng có thật. Hồi tháng trước, nhiều cánh đồng trồng dưa hấu bỗng trở thành các bãi mìn khi dưa hấu bị nổ tung hàng loạt, do được tưới bằng một chất hóa học có công dụng làm tăng kích cỡ. Một xì-căng-đan gần đây nhất là vụ bánh bao nhiễm độc ở Thượng Hải. Vụ này gây nhiều tai tiếng vì Thượng Hải là trung tâm kinh tế tiêu biểu của đất nước Trung Quốc chứ không phải là một ngôi làng hẻo lánh. Kênh truyền hình nhà nước CCTV đã chiếu rõ các dấu kiểm tra chất lượng đóng trên các lô hàng này, tuy nhiên các thanh tra y tế chưa bao giờ bước chân đi xa khỏi văn phòng các vị cán bộ nhà máy. Còn vụ tai tiếng lớn nhất là sữa nhiễm melamine năm 2008 đã làm ít nhất sáu em bé tử vong và gây bệnh 300 ngàn em khác, thì cơn phẫn nộ dâng lên đến cùng cực, trong một nước Trung Quốc « mỗi gia đình chỉ có một con ».

Cuộc chạy đua tìm kiếm lợi nhuận đã làm cho người ta mờ mắt, và các biện pháp trừng phạt có vẻ chưa thể làm họ chùn bước. Ba năm sau vụ sữa nhiễm melamine đình đám trên, hai người có trách nhiệm đã bị hành quyết, công an lại phát hiện được 26 tấn sữa nhiễm cùng một loại độc chất trên tại một nhà sản xuất kem ở miền Nam. Hồi tháng Ba, ba em bé đã tử vong sau khi bú sữa nhiễm độc, lần này thì nhiễm nitrat. Bắc Kinh bèn loan báo ít nhất 20% công ty sản xuất sữa Trung Quốc có thể bị rút giấy phép.

Tự do báo chí : Chỉ trong lãnh vực an toàn thực phẩm ?

Thủ tướng Ôn Gia Bảo mới đây đã phải nhìn nhận, các xì-căng-đan thực phẩm này là hiện tượng « xuống cấp đạo đức » đáng lo ngại, một tình trạng thiếu liêm chính nghiêm trọng. Người dân có thể nghi ngờ hiệu năng của đảng trong việc bảo vệ họ. Một giáo sư đại học nông nghiệp nhận xét : « Chính phủ đã hành động nghiêm chỉnh, nhưng vấn đề thì vô cùng lớn. Hàng triệu nhà sản xuất thiếu thông tin, rồi đến nạn tham nhũng, và có quá nhiều viên chức chỉ tích cực khi nào thấy có lợi cho mình, còn trách nhiệm thì buông ».

Vào tháng Hai, Hội đồng Nhà nước đã cho thành lập một ủy ban an toàn thực phẩm, đặt dưới quyền Phó thủ tướng Lý Khắc Cường, người được xem là sẽ kế nhiệm ông Ôn Gia Bảo. Luật về an toàn thực phẩm ban hành năm 2009 quy định tiền phạt có thể lên đến gấp 10 lần giá trị sản phẩm, và rút giấy phép kinh doanh các trường hợp nghiêm trọng. Nhưng trước tình hình ngày càng trầm trọng thêm, Tòa án Tối cao Trung Quốc đã ra lệnh cho tất cả các thẩm phán cần tăng nặng hình phạt, với các bản án tù dài ngày dành cho cán bộ tham nhũng lẫn các nhà sản xuất hám lợi. Thậm chí có thể kết án tử hình đối với các vụ thức ăn nhiễm độc làm cho người tiêu dùng tử vong.

Nhưng các viên chức địa phương đầy quyền lực lại thường có quan hệ thân thiết với giới doanh nhân, trong khi không hề có đối trọng. Đây là lực cản hạn chế các biện pháp của trung ương. Ý thức được điều này, các nhà lãnh đạo đảng cộng sản đã kêu gọi « tự do báo chí » trong các vấn đề an toàn thực phẩm. Và chỉ trên hồ sơ này mà thôi !

Giảm nhẹ vai trò nhà nước trong nền kinh tế

Cũng liên quan đến Trung Quốc nhưng trên lãnh vực kinh tế, trả lời nhật báo Les Echos, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Chính trị Quốc tế của Trung Quốc cho rằng, « Vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế đã đạt đến giới hạn ».

Nhà kinh tế này cho rằng lâu nay Nhà nước Trung Quốc vẫn đóng vai trọng tài giữa hai ngàn địa phương đang lao vào kinh doanh và cạnh tranh với nhau. Nhưng vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế đang giảm hẳn. Nếu các công ty quốc doanh chiếm trên 90% nền kinh tế trong thập niên 70, thì nay chỉ chiếm khoảng một phần ba. Chỉ có những lãnh vực chủ đạo như ngân hàng, viễn thông, hàng không, hỏa xa…là còn trong tay nhiều công ty nhà nước.

Vấn đề giảm nhẹ trọng lượng của quốc doanh lâu nay vẫn được các nhà kinh tế bàn cãi. Một số cho rằng các công ty nhà nước chỉ nên chiếm 1/10 nền kinh tế, tương tự như ở Mỹ, số khác lại cho rằng nên theo đuổi « kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ». Về mặt xã hội, với tổng sản phẩm quốc nội trên đầu người chỉ có 4.700 đô la vào năm ngoái, vai trò nhà nước Trung Quốc vẫn còn yếu kém đặc biệt về y tế và giáo dục. Còn trong kinh tế, theo nhà kinh tế trên đây, thì ngược lại, đã đạt đến giới hạn, và cần phải xem lại lãnh vực nào thực sự hiệu quả. Vì năng lực sáng tạo, rất cần thiết cho tương lai của nền kinh tế, chỉ được thúc đẩy khi có sự cạnh tranh, và điều này thì khu vực tư nhân có ưu thế.